“Παν το πολύ τη φύσει πολέμιον.” ~Ιπποκράτης, 460-370 π.Χ.
Ο Ιπποκράτης (Κως, 460 π.Χ. – Λάρισα, 377 π.Χ.), γνωστός ως «Μέγας Ιπποκράτης» κατά τον Αριστοτέλη, ήταν αρχαίος Έλληνας ιατρός, από τις πιο εξέχουσες προσωπικότητες της ιατρικής. Ήταν πρωτοποριακός και στυλοβάτης της ιατρικής επιστήμης και θεωρείται παγκοσμίως ως ο πατέρας της σύγχρονης ιατρικής και ως ο ιδρυτής της Ιπποκρατικής Ιατρικής Σχολής. Είναι ο θεμελιωτής της ορθολογικής ιατρικής που κατόρθωσε να την απαλλάξει από τα τότε δεινά μεταφυσικά της στοιχεία, όπως προλήψεις, προκαταλήψεις, δαιμονολογίες και δεισιδαιμονίες. Ο Ιπποκράτης πιστώθηκε από τους μαθητές του Πυθαγόρα για τη σύνδεση της φιλοσοφίας με την ιατρική.
Η Ιπποκράτεια ιατρική αποτελεί το αρμονικό συνταίριασμα της ανθρωποκεντρικής επιστήμης με την ιατρική τέχνη και τον φιλοσοφικό στοχασμό. Ταυτίζει δε την επαγγελματική άσκηση με ηθικοδεοντολογικές αρχές και ουμανιστικές αξίες. Στον Ιπποκράτη πιστώνεται σε μεγάλο βαθμό επίσης και η προώθηση της συστηματικής μελέτης και της κλινικής ιατρικής. Η ιατρική γνώση και οι συνταγογραφικές πρακτικές και οι συμβουλές του προς ιατρούς, συνοψίζονται στην Ιπποκρατική Συλλογή (Corpus Hippocraticum) και σε άλλα έργα του.
Βιογραφία
Πίνακας του Girodet για την ιστορία του Ιπποκράτη να αρνείται τα δώρα του Αχαιμενίδου αυτοκράτορα Αρταξέρξη, ο οποίος ζητούσε τις υπηρεσίες του.
Ο Ιπποκράτης γεννήθηκε στην Κω το 460 π.Χ. και ανήκε στον κλάδο του Ασκληπιού. Ο πατέρας του Ηρακλείδη ήταν γιατρός και πρόγονος του θεού της ιατρικής Ασκληπιό, ενώ η μητέρα του Φαιναρέτη από τον Ηρακλή, ήρωα της Ελληνικής Μυθολογίας. Ήταν προικισμένος με μεγάλη εργατικότητα και ροπή για μάθηση και σπούδασε ιατρική στο φημισμένο Ασκληπιείο της Κω. Αρχικά υπήρξε μαθητής του πατέρα του ενώ μετά και άλλων.
Μετά τις σπουδές του άρχισε να ασκεί το επάγγελμα του ιατρού στην Κω. Στην εποχή του οι άλλοι γιατροί ήταν βυθισμένοι στην άγνοια και στην πρόληψη. Θεώρησε χρέος του να ταξιδέψει και σ’ άλλα μέρη για να συμπληρώσει τη μόρφωσή του και να διαδώσει την πίστη του στον καθαρό αέρα, στο νερό και στον ήλιο. Πραγματοποίησε επιστημονικά ταξίδια σε πολλές περιοχές, και η φήμη του απλώθηκε γρήγορα σε όλη την Ελλάδα φτάνοντας μέχρι την Περσία. Φημολογείται ότι ο Αρταξέρξης Β΄ τον κάλεσε στην αυλή του στέλνοντας πρέσβεις με πολύτιμα δώρα, αλλά εκείνος αρνήθηκε να πάει γιατί δεν ήθελε να φύγει απ’ την πατρίδα του.
Βοήθησε τους Αργείους και τους Αθηναίους, να λάβουν προληπτικά μέτρα κατά της εξάπλωσης λοιμωδών νοσημάτων. Οι Αθηναίοι δε, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης τους για την βοήθεια του στον ιδιαίτερα θανατηφόρο λοιμό των Αθηνών, τον μύησαν στα Ελευσίνια μυστήρια ενώ τον ανακήρυξαν πολίτη των Αθηνών. Μετά τα ταξίδια του κατέληξε στην Θεσσαλία, γη των προγόνων του, όπου παρέμεινε ως το τέλος της ζωής του. Πέθανε στη Λάρισα το 377 π.Χ., σε ηλικία 83 ετών.
Ιπποκρατική εργογραφία
Κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του, ο Ιπποκράτης θεράπευε και δίδασκε, έγραφε στην ιωνική διάλεκτο τις παρατηρήσεις, θεωρίες, ανακαλύψεις και τα ιδανικά του. Μετά τον θάνατό του, τα 59 του έργα συγκεντρώθηκαν και είναι γνωστά ως η «Ιπποκρατική Συλλογή». Τα έργα του είναι προϊόντα έξοχης παρατήρησης, εμπειρίας και σπάνιου ορθολογισμού ενώ έγινε τα θεμέλιο γύρω από το οποία καταγράφηκε η εμπειρία της ιατρικής, προκειμένου να χτιστεί η σύγχρονο ιατρική.
Ιπποκρατική θεωρία
Οι τέσσερις χυμοί του Ιπποκράτη με τα αντίστοιχα στοιχεία τους
Η Ιπποκρατική θεωρεία πιστεύει ότι τα πάντα προέρχονται από τα 4 στοιχεία του ψυχρού, ξηρού, θερμού και υγρού. Το στοιχείο της γης υπερισχύει στα στερεά συστατικά του σώματος, ενώ στα υγρά είναι κυρίαρχος το νερό. Η ουσία των πάντων που ενώνει είναι το πνεύμα που εδρεύει στην καρδιά και είναι έμφυτο και θερμό στοιχείο στον άνθρωπο.
Η μεθοδολογία του Ιπποκράτη βασίζεται σε τρεις θεμελιώδεις αρχές: την κλινική παρατήρηση, την εμπειρία και τον ορθολογισμό. Επίσης στηρίζεται στη νοσολογική τριαδική αρχή: άρρωστος, αρρώστια και ιατρός. Στο σώμα υπάρχει μία ιδιαίτερη ζωική δύναμη, η φύσις. Από αυτή την δύναμην εξαρτάται η συντήρηση, η ανάπτυξη, αλλά και η θεραπεία του σώματος και η επαναφορά του από μια παθολογική κατάσταση στην φυσιολογική. Ως εκ τούτου, ο Ιπποκράτης πίστευε ότι η ανάπαυση ήταν σημαντικότατης αξίας και σημασίας.
Σύμφωνα με την Ιπποκρατική θεωρεία λοιπόν, το σώμα περιέχει τέσσερις χυμούς: το αίμα, το φλέγμα, την κίτρινη και την μαύρη χολή. Η ισορροπία της αναλογίας των χυμών συντηρεί την «ευκρασία» (υγεία) του σώματος, ενώ η «δυσκρασία» (διαταραχή) προκαλεί τις αρρώστιες. Η σωστή αναλογία των χυμών, η ισορροπία τους δηλαδή, χαρακτηρίζεται με τον όρο «κράσις».
Η θεωρία των χυμών βασίζεται στο γεγονός ότι οι χυμοί του σώματος μας αναμειγνύονται ή μεταβάλλονται με διαφορετικό τρόπο όταν έχουμε υγεία αντί ασθένειας. Η ανθρώπινη υγεία είναι σε υγιή επίπεδα όταν οι χυμοί αναμειγνύονται κανονικά ενώ η αρρώστια οφείλεται στην ανισορροπία μίξης των χυμών.
Οι 4 ιδιοσυγκρασίες
Σύμφωνα με τον Ιπποκράτη η κυριαρχία ενός χυμού επηρεάζει την εικόνα, την εμφάνιση και την συμπεριφορά μας. Έτσι όταν κάποιος χυμός είναι κυρίαρχος, δηλαδή υπερτερεί, τότε έχουμε μία κυρίαρχη προσωπικότητα ή ιδιοσυγκρασία. Βέβαια οι άνθρωποι έχουν μικτή ιδιοσυγκρασία με την δεύτερη, τρίτη και τέταρτη να είναι λιγότερο κυρίαρχες, έως μηδαμινές.
Η κεντρική ιδέα των χυμών-ιδιοσυγκρασιών:
- Ο χυμός του αίματος δημιουργεί την αιματώδη ιδιοσυγκρασία που είναι ανέμελη, αισιόδοξη, εύθυμη, ενθουσιώδης, σβέλτη στην θετική του πλευρά και ανεύθυνη, επιφανειακή, αφηρημένη, αναξιόπιστη και μυθομανής στην αρνητική.
- Ο χυμός της κίτρινης χολής δημιουργεί την χολερική ιδιοσυγκρασία που είναι ηγετική, εκρηκτική, ενεργητική, εύστροφη, επίμονη και προσηλωμένη στην θετική του πλευρά και τυραννική, οξύθυμη, εμμονική, υλιστική, εγωιστική, ύπουλη και ασταμάτητη στην αρνητική.
- Ο χυμός της μαύρης χολής δημιουργεί την μελαγχολική ιδιοσυγκρασία που είναι αναλυτική, εσωστρεφής, απορροφημένη, απούσα, ανασφαλής, υπερευαίσθητη, σιωπηλή, σκυθρωπή, κυνική στην αρνητική.
- Ο χυμός του φλέγματος δημιουργεί την φλεγματική ιδιοσυγκρασία που είναι ήρεμη, σταθερή, ενωτική, υποχωρητική, γλυκιά και αφοσιωμένη στην θετική της πλευρά και βαριά, αργή, βαρετή, δυσκίνητη, αφελής και πεισματάρικη στην αρνητική.
Για να γίνει η σωστή ανάλυση του ατόμου η παρατήρηση των συνηθειών και των αντιδράσεων τους σε καταστάσεις είναι μια καλή αρχή για τους αρχάριους. Για τους επαγγελματίες που μπορούν να κάνουν ανάλυση της γλώσσας, ίριδας, σωματότυπου και του ιατρικού ιστορικού θα οδηγηθούν στην ακριβή διαπίστωση της εκάστοτε παθολογίας της κάθε ιδιοσυγκρασίας.
Τα Στοιχεία των Τροφών
Όλες οι τροφές έχουν διπλά χαρακτηριστικά και ένα από την κάθε ομάδα του ξηρού-υγρού και θερμού-ψυχρού. Κάθε είδος τροφής είτε είναι βότανο, μπαχαρικό, πρωτεΐνη, γαλακτοκομικό κ.λπ. έχει διαφορετική στοιχειακή δράση. Η δράση αυτή αλλάζει σύμφωνα με το πως είναι μαγειρεμένες και πως τρώγονται οι τροφές δηλαδή αν σερβίρονται ωμές ή μαγειρεμένες, κρύες ή ζεστές, στεγνές ή υγρές δηλαδή σαν σούπα. Ο Ιπποκράτης χρησιμοποιώντας τις στοιχειακές δράσεις των τροφών και βοτάνων σε συνδυασμό με την σωματική δραστηριότητα και ανάπαυση, θεράπευε πρώτιστα την ανισορροπία των χυμών και έτσι επέστρεφε τον οργανισμό του ανθρώπου σε ομοιόσταση, άρα υγεία.
Η Κλινική Εξέταση
Στην «Ιπποκρατική Συλλογή» αναφέρεται διεξοδικά η κλινική σημειολογία, δηλαδή η μελέτη και μεταφορά γνώσεων σχετικά με την λήψη ιστορικού και την κλινική εξέταση ασθενών με προβλήματα από το σύνολο των συστημάτων του ανθρώπινου οργανισμού. Επίσης η διαγνωστική, η πρόληψη και η πρόγνωση. Τα κλινικά σημεία, τα συμπτώματα και μερικά από τα σύνδρομα, που περιγράφονται μέσα στα Ιπποκρατικά κείμενα, αποτέλεσαν έκτοτε την βάση για την κλινική εξέταση των αρρώστων.
Κατά τον Ιπποκράτη η κλινική εξέταση έπρεπε να είναι εξονυχιστική και να επαναλαμβάνεται συχνά, γιατί οι αρρώστιες δεν είναι στατικές, αλλά εξελισσόμενες και κατά φάσεις, όπου σε αυτές προκαθορίζει και την έκβασή τους. Η διάγνωση του αρρώστου γινόταν με τρόπο εξαντλητικό, με κριτήρια που θυμίζουν τωρινές κλινικές εξετάσεις.
Μερικά από τα ιπποκρατικά κλινικά σημεία είναι η όψη, τα δάχτυλα και η στηθοσκόπηση (σείσις). Επειδή οι κλινικές διαγνωστικές δυνατότητες της εποχής ήταν περιορισμένες, ο Ιπποκράτης επικεντρώθηκε κυρίως στην πρόληψη και την πρόγνωση κλινικών σημείων (ανισοκορία, ιδρώτες, οιδήματα).
Στην Ιπποκρατική Ιατρική οι αρρώστιες ταξινομούνται με βάση την συμπτωματολογία τους. Διακρίνονται ανάλογα με την κλινική διαδρομή τους, δηλαδή ως οξείες και χρόνιες ή ανάλογα με την κατανομή τους σε επιδημικές, ενδημικές και σποραδικές. Επίσης χρησιμοποιήθηκαν οι όροι «έξαρση», «υποτροπή», «ανάλυση», «κρίση», «παροξυσμός», «κορύφωση» και «ανάρρωση».
Ιπποκρατική θεραπεία
Η Ιπποκρατική ιατρική άνθησε κατά την περίοδο του χρυσού αιώνα του Περικλή καθόλου τυχαίο ή συμπτωματικό γεγονός. Προάγγελοι του Ιπποκράτη, εκτός από τον Ασκληπιό και των Ασκληπιείων, ήταν η λαϊκή-παραδοσιακή ιατρική και η Ιωνική φιλοσοφία.
Σύμφωνα με τις Ιπποκρατικές αντιλήψεις, η θεραπεία αποβλέπει στην ενίσχυση της θεραπευτικής δύναμης. Ειδικότερα, ότι τα φάρμακα πρέπει να ωφελούν ή τουλάχιστον να μη βλάπτουν. Επιπλέον ο Ιπποκράτης ήταν απρόθυμος να χορηγήσει φάρμακα ή εξειδικευμένη θεραπεία που θα μπορούσε να αποδειχθεί εσφαλμένη. Αντιθέτως, προτιμούσε τις γενικευμένες θεραπείες. Ήταν εναντίον της πολυφαρμακίας κάτι που πιστοποιείται και από τη φράση του «πολλές φορές το καλύτερο φάρμακο είναι το κανένα φάρμακο». Σε ορισμένες περιπτώσεις ωστόσο, χρησιμοποιούσε ισχυρά φάρμακα.
Ιπποκρατική χειρουργική
Η ιατρική κατά την εποχή του Ιπποκράτη δεν γνώριζε σχεδόν τίποτα για την ανθρώπινη ανατομία και φυσιολογία, λόγω του ελληνικού ταμπού που απαγόρευε τον τεμαχισμό των ανθρώπων. Η ιπποκρατική ιατρική όμως όχι μόνο ξεχώριζε για τον αυστηρό επαγγελματισμό της, την πειθαρχία, και την αυστηρή πρακτική της, ούτε υστέρησε απέναντι στην κλινική νοσολογία, παρά τις περιορισμένες ανατομικές γνώσεις. Από τις χειρουργικές ειδικότητες πιο ανεπτυγμένη ήταν η ορθοπεδική ενώ οι διδασκαλίες του παραμένουν ως σήμερα, αντικείμενο μελετών στην πνευμονική ιατρική και χειρουργική. Οι Ιπποκράτειοι γιατροί έκαναν ανατρήσεις κρανίου, παρακεντήσεις σε θώρακα και κοιλιά, νεφροτομές και ακρωτηριασμούς σε περιπτώσεις γάγγραινας των άκρων και πολλές άλλες επεμβάσεις. Η δε οδοντιατρική ήταν μακράν εξελιγμένη και σε μεγάλο φάσμα.
Ιπποκράτειοι γιατροί
Οι Ιπποκράτειοι γιατροί έδιναν ιδιαίτερη προσοχή σε όλες τις πτυχές της δουλειάς του όπως την πρόγνωση, το πώς πρέπει να χρησιμοποιείται το φυσικό και τεχνητό φως, να ετοιμάζεται και να φροντίζεται ο άρρωστος και να αποστειρώνονται τα χειρουργικά και άλλα αντικείμενα που έχουν σχέση με την εγχείρηση. Ακολουθούσαν λεπτομερείς προδιαγραφές για τον φωτισμό, το προσωπικό, τα όργανα, την στάση του ασθενούς και τις τεχνικές που πρέπει ν’ ακολουθούνται σ’ ένα χειρουργείο. Ακόμη και τα νύχια τους διατηρούνταν σε συγκεκριμένο μήκος. Ήταν πιο αποτελεσματικοί στην αντιμετώπιση ασθενειών από την αντίπαλη Ιατρική Σχολή της Κνίδου, γεγονός που άνοιξε τον δρόμο για την μεγάλη ανάπτυξη στην κλινική πρακτική. Συνεπώς οι θεραπείες που υποβλήθηκαν οι άρρωστοι από τους ιπποκράτειους γιατρούς, γινόταν με πολύ προχωρημένους για την εποχή τρόπους.
Κατά τον Ιπποκράτη ο γιατρός οφείλει να απορρίπτει κάθε είδους δεισιδαιμονία, να είναι καθαρός στο σώμα και αχώριστος της ηθικής. Να ζει ζωή σεμνή και γεμάτη σιωπή ενώ ο ίδιος να είναι φιλόσοφος. Δηλαδή να δρουν μόνον με την πνευματική του δύναμη και να οδηγείται στις ίδιες αλήθειες ή ιδέες, στις οποίες οδηγούνται σήμερα οι επιστήμονες με την αργή και επίπονη εργασία της ανάλυσης και της παρατήρησης.
Ιπποκράτειος όρκος
Ο όρκος του Ιπποκράτη σε βυζαντινό χειρόγραφο του 12ου αιώνα σε μορφή σταυρού
Ο όρκος του Ιπποκράτη είναι μόνο μια σελίδα και αποτελεί ένα αθάνατο κλασικό κείμενο. Είναι ο όρκος που δίνεται από ιατρούς και αναφέρεται στην ηθική εξάσκηση της ιατρικής. Πιστεύεται πως ο όρκος γράφτηκε από τον Ιπποκράτη τον 4ο αιώνα π.Χ. ή από έναν από τους μαθητές του και έτσι περιλαμβάνεται στην Ιπποκρατική συλλογή. Παρ’ όλο που είναι περισσότερο ιστορικής και ηθικής αξίας, ο όρκος θεωρείται ως «τελετή περάσματος» για αυτούς που εκπαιδεύτηκαν να ασκούν την ιατρική, ωστόσο δεν είναι πλέον υποχρεωτικός και δε δίδεται απ’ όλους τους ιατρούς.
Ο ιπποκρατικός όρκος είναι ο καταστατικός χάρτης της ιατρικής ηθικής και της επαγγελματικής δεοντολογίας, στον οποίο στηρίχθηκαν σχεδόν όλες οι σχετικές παγκόσμιες διακηρύξεις, όπως η Παγκόσμια Διακήρυξη για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (Γενεύη 1948) και η Διακήρυξη για τα Δικαιώματα των Αρρώστων (Λισσαβόνα 1981).
Θετικές επιδράσεις
Το πρωτοποριακό έργο του Ιπποκράτη επηρέασε θετικά, όχι μόνο την γενική ιατρική, αλλά όλες τις παθολογικές και όλες τις χειρουργικές ειδικότητες. Αξίζει επίσης να επισημανθεί η προβλεπτική του ικανότητα. Ο Ιπποκράτης επέκτεινε τις κλινικές παρατηρήσεις του και στο οικογενειακό ιστορικό και περιβάλλον του αρρώστου. Στις δύο πραγματείες του, στην οποία η πρώτη ασχολείται με τις έννοιες του περιβάλλοντος («Περί αέρων, υδάτων, τόπων») και της κληρονομικότητας («Περί ιερής νόσου») είναι σχεδόν ισοδύναμες μέσα στα Ιπποκρατικά κείμενα, γεγονός που παραδέχονται ακόμα και οι σύγχρονες ιατροβιολογικές έρευνες. Στην δεύτερη πραγματεία του αναφέρεται στις ανθυγιεινές συνθήκες ζωής, την ακατάλληλη διατροφή, τις διαιτητικές παρεκτροπές και την καταστροφή του περιβάλλοντος (από τα απειλητικότερα υγειονομικά προβλήματα της σημερινής εποχής).
Η προσφορά της Ιπποκρατικής Ιατρικής
Ανεκτίμητη θεωρείται παγκοσμίως η προσφορά της Ιπποκρατικής Ιατρικής στην παγκόσμια Ιατρική Επιστήμη. Το περιεχόμενό της είναι ιστορικό, φιλοσοφικό, ανθρωπιστικό καθώς και μεθοδολογικό. Απάλλαξε την ιατρική από τις μαγικοθρησκευτικές αντιλήψεις, την αγυρτεία και τις δεισιδαιμονίες της εποχής και απέρριψε τις δοξασίες της εποχής του πως η προέλευση των νόσων και επιδημιών είναι «θέλημα Θεού». Ο Ιπποκράτης τούς έλεγε πως τις πληγές τους, τις δημιουργούσαν τα μολυσμένα νερά, οι ακαθαρσίες, τα ποντίκια και οι άρρωστοι με τους οποίους έρχονταν σε επαφή η υπόλοιπη κοινωνία.
Αν και διαχώρισε την ιατρική από τη φιλοσοφία, δεν παραμέλησε να προσδώσει το βάρος της σημασίας στις ηθικο-δεοντολογικές αξίες και στον φιλοσοφικό στοχασμό. Τόνιζε τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα της ιατρικής, την ρευστότητα των γνώσεων, την σχετικότητα των διαγνώσεων και τον περιορισμένο των ιατρικών δυνατοτήτων.
Το γνωμικό που ακολουθεί συνοψίζει τη φιλοσοφία του Ιπποκράτη: «Η ανθρώπινη ζωή είναι σύντομη, η επιστήμη ατέλειωτη, ο χρόνος λίγος, η πείρα λαθεμένη και η απόφαση γεμάτη ευθύνες». Η ζωή του ανθρώπου στην γη είναι φευγαλέα και ο Ιπποκράτης προσπαθούσε να κάνει την κάνει πιο υποφερτή. Πάσχιζε να ανακουφίσει τον άνθρωπο από τους πόνους, την αρρώστια και τον φόβο.
Η παγκόσμια αναγνώριση του Ιπποκράτη ως «πατέρα της ορθολογικής Ιατρικής» αποτελεί απόδειξη της ανεκτίμητης αξίας του πρωτοποριακού του έργου, που περίτρανα επηρέασε τη διαχρονική εξέλιξη της επιστημονικής ιατρικής σκέψης σε βάθος, από τα δικά του χρόνια ως τις ημέρες μας.
Ξένια Ιωαννίδου, Σύμβουλος Εναλλακτικών Θεραπειών
Ιδρύτρια & Master Teacher της GrecoDow®
Σημείωση:
Το κείμενο προσαρμόστηκε εν μέρη από πληροφορίες της «Βικιπαίδεια»
